เดือนเพ็ญลอยเด่นแทรกอยู่ระหว่างหมู่เมฆยามเย็น ละอองฝนปลายฤดูยังไม่ขาดสาย ลมหนาวมาเยี่ยมเยือนหมู่บ้านริมฝั่งโขงช้ากว่าปีกลาย เสียงน้ำไหลถะถั่งแรงจนดูราวกับว่าจะพัดเอาเงาจันทร์กลืนจมหายไปใต้บาดาล คุณรู้ว่า หากมองให้ลึกจากแผ่นจันทร์บนผิวน้ำสู่ห้วงลึกอันสุดหยั่งถึงในฤดูกาลนี้ ตั้งใจสดับฟังเสียงน้ำและเสียงผู้คนกับธรรมชาติโดยรอบ คุณอาจจะได้ยินเหล่าพญานาคเริ่มขึ้นมารับเครื่องบูชาในคืน ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑… ภาพและเสียงเช่นนี้มีน้อยคนในปัจจุบันที่จะสัมผัสรู้ ถูกมองว่าเป็นเรื่องเก่าคร่ำครึ แทบจะหาเหตุผลมาอธิบายไม่ได้เลย หากจะอธิบายในทางเรื่องเล่า มันก็เป็นได้แค่บุคลาธิษฐานหนึ่งเท่านั้น อย่างไรก็ตาม ยังมีคนอีกมากมายที่ชักชวนครอบครัวหรือเพื่อนฝูง ไปนั่งดูแม่น้ำโขงในเขตโพนพิสัย จ।หนองคาย ทุกวันเพ็ญเดือน ๑๑
คุณว่าเขาจะเห็นภาพเหล่านี้ไหม หรือว่าเขาไปดูอะไรกัน?
คุณนั่งอยู่ตรงบันไดท่าน้ำใต้พุ่มต้นเสี้ยว ในขณะที่ความงามแสนประหลาดเหลือจะกล่าวของพริ้วแผ่นน้ำกระทบแสงจันทร์ คุณเห็นนกปีกขาวไม่ทราบสัญชาติบินตัดลำโขงจากฟากฝั่งหนึ่งมาสู่อีกฟากหนึ่ง แทบจะเป็นวินาทีเดียวกันกับที่ปลาใหญ่ตัวหนึ่งว่ายตัดลำน้ำซึ่งไหลเชี่ยวมาสู่ฝั่งที่คุณนั่งอยู่ แน่นอน คุณไม่สามารถระบุสัญชาติของปลาตัวนั้นได้…
ในห้วงยามเดียวกันนี้ บ้านห้วยลึกซึ่งอยู่ริมฝั่งโขง ในเขตอ।เวียงแก่น จ.เชียงรายก็ได้เริ่มพิธีจุดเรือไฟบก(จิเฮือไฟบก) เพื่อบูชาคุณบิดามารดา เสียงเพลงรำฟ้อนดังมาจากเครื่องขยายเสียง บั้งไฟดอกถูกจุดปะทุเป็นยวงไฟสู่ฟ้ามืดแล้วตกลงมาสลายลงดิน เด็กหนุ่มรำฟ้อนรอบดอกไฟนั้น… ผู้คนสองฟากฝั่งมาร่วมแข่งเรือและจุดเรือไฟบกร่วมกัน มันเป็นเช่นนี้มาเนิ่นนานหลายสิบร้อยปีแล้ว ที่สองฝั่งไม่เคยถูกแยกออกจากกัน
คืนพรุ่งนี้คือพิธีจุดเรือไฟน้ำ (จิเฮือไฟน้ำ) ลูกหลานที่ห่างบ้านไปนานได้กลับมาพร้อมหน้า คนต่างถิ่นก็ได้เข้ามาร่วมงานด้วย ชายเฒ่าผู้อาวุโสคนหนึ่งเล่าว่า มีเจ้าพญาแห่งกาเผือกคู่ผัวเมียทำรังอยู่บนต้นมะเดื่อริมฝั่งน้ำฟักไข่อยู่ ๕ ฟอง ไม่รู้ด้วยเหตุอันใด ไข่แต่ละฟองก็ได้ไหลออกจากรังจนหมด ฟองที่หนึ่งมาตกยังท่าน้ำของพญาแห่งไก่ชื่อ กุกุสันโท แล้วได้เก็บไข่ไปฟักแทน ไข่ฟองที่สองไหลมายังท่าน้ำของพญานาคชื่อโกนาคะมะโน ได้ฟักแทนเช่นกัน ฟองที่สามไหลมาจนพญาแห่งเต่าชื่อกัดสะโปได้เก็บไปฟักแทน ฟองที่สี่ได้พญาแห่งวัวชื่อโคตะโมฟักแทน ส่วนฟองที่ห้าไหลมายังท่าน้ำของพญาสิงห์ชื่อราชสีห์ ท่านจึงนำไปฟักเช่นกัน จากนั้นไข่ทั้งห้าฟองได้ฟักออกมาเป็นมนุษย์ จนออกบวชเป็นพระฤาษีธรรมโพธิสัตว์ แล้วทั้งห้ารูปก็ได้ออกตามหาบิดามารดา แล้วได้มาเจอกันพร้อมหน้า สนทนากันโดยเหตุบังเอิญ ทำให้บิดามารดาผู้อยู่บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ต้องลงมาเล่าเรื่องราวในอดีตให้ฟัง
ก่อนจะกลับสู่สรวงสวรรค์ ลูกทั้งห้าจึงได้ขอให้พญากาเผือกประทับรอยเท้าบนหินเพื่อไว้เคารพบูชาในยามระลึกถึง พญากาเผือกจึงได้สั่งลูกว่า เมื่อยามวันเพ็ญเดือน ๑๑ ของทุกปีให้จุดไฟใส่ถ้วยหรือจานวางลงบนเรือไม้ที่แกะสลัก แล้วไหลไปตามลำน้ำ กล่าวจบจึงหายตัวไป…
เรื่องเล่าถึงประเพณีไหลเรือไฟมีแตกต่างกันแต่ละพื้นถิ่นของคนลาวหรือคนสองฟากฝั่งลำน้ำโขง บางความเห็นกล่าวว่า เพื่อบูชารอยพระพุทธบาท การสักการะท้าวพญาพรหม บวงสรวงพระธาตุจุฬามณี ตลอดถึงการระลึกคุณแม่น้ำ และการบูชาพระพุทธเจ้า เรื่องราวเหล่านี้เป็นภาพสะท้อนการคลุกเคล้ากันทางความเชื่อระหว่างผี ฮินดูและพุทธ ทว่าโดยพื้นฐานแล้วคือการเคารพธรรมชาติซึ่งไม่ได้แยกระหว่างผีหรือพุทธ
เสียงสายน้ำที่ไหลกราดเกรี้ยวเชี่ยวแรง จนขอนไม้ใหญ่เมื่อได้พลัดหลงลงไปกลางน้ำโขงแล้วดูเลื่อนลอยไร้เรี่ยวแรง ดูเหมือนว่า สายน้ำไม่น่าจะทนุถนอมฟองไข่แห่งชีวิตให้ผ่านพ้นขวบวัยสู่ความเป็นมนุษย์ที่แท้ได้ ทว่าวิถีแห่งการแบ่งปัน เอื้ออาทร (แม้กระทั่งเด็กกำพร้าก็สามารถดำรงอยู่ได้) ในความหลากแรงของสายน้ำก็ยังความอุดมสมบูรณ์ตามมาด้วย คุณพอจะรู้ใช่ไหม ว่าเรากำลังกล่าวถึงอะไรที่มากกว่าการไหลเรือไฟ หรือการชมบั้งไฟพญานาค หรือมันเป็นอะไรที่มากกว่าปลาหรือนกปีกขาวตัวนั้น…
ก่อนลาจากท่าน้ำริมฝั่งโขง ในคืนพระจันทร์เต็มดวง แม้บางส่วนเสี้ยวจะค่อยๆ ถูกเมฆกลืนหายไป จนราวกับว่าอีกไม่นานดวงแสงจันทร์จะหลบหายไปหลังม่านเมฆ ในขณะที่ฝนกำลังโปรยสายลงมาอีกครั้ง ฤดูฝนแสนยาวนานของปีนี้ทำท่าว่าจะทำให้บ้านเมืองทันสมัยในทางใต้จมอยู่หลายวัน ทว่าสำหรับชาวประมงแล้วพวกเขารู้ว่าหลังจากน้ำลดลงในฤดูหนาวที่จะมาถึงนั้น ย่อมมีฝูงปลาจำนวนมากมายให้เลี้ยงดูชีวิต เพราะแม่น้ำที่คุณมองเห็นนั้น ไม่ใช่เป็นเพียงร่องแผ่นดินที่มีแม่น้ำไหลผ่านสองฝั่ง ทว่าแม่น้ำมีความหมายมากกว่านั้น…
คุณมองลงไปยังผืนน้ำกว้าง ที่ซึ่งไม่มีดอกไฟโผล่ขึ้นมาจากใต้บาดาล แล้วยกมือพนมขึ้นกล่าวคำขมาและระลึกคุณแม่น้ำเบื้องหน้าซึ่งดูราวกับว่าพญานาคเผยยิ้มรับคุณ!
นพรัตน์ ละมุล : เขียน
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น